Projekt naukowy „Musica Antiqua et Medii Aevii” w zamyśle autora przewiduje serię przekładów wraz z komentarzem muzycznych traktatów greckich i łacińskich okresu antyku i wczesnego średniowiecza (do VIII w.). Istnieje obecnie pilna potrzeba dokonywania tego rodzaju opracowań co najmniej z 2 powodów:
1. Liczne teksty nie były nigdy jeszcze tłumaczone na język polski;
2. Poziom znajomości greki i łaciny nawet pośród studentów i naukowców w XX i obecnym wieku uległ znaczącej degradacji. Zatem traktaty, które były czytane i rozumiane przez badaczy wielu poprzednich stuleci, dziś już narażone są na niebezpieczeństwo odstawienia do naukowego lamusa. Korzystanie jedynie z opracowań, przekładów obcojęzycznych czy bezkrytycznie powielanych opinii nie potwierdzanych tekstami oryginalnymi może skutkować brakiem pogłębienia wiedzy oraz utrwalaniem się w literaturze licznych nieścisłości i błędów. O takim zjawisku przekonuje się niemal każdy badacz podejmujący refleksję w jakiejś dziedzinie na podstawie źródłowych tekstów, a nie tylko literatury naukowej.
W zakresie teorii muzyki żaden okres nie jest tak słabo eksplorowany w Polsce jak właśnie starożytność i wczesne średniowiecze. Z uwagi na teoretyczne podstawy muzyki europejskiej, jakie zostały sformułowane w traktatach, warto byłoby na nowo odkryć ich wartość. Dodatkowym argumentem za koniecznością dokonywania omawianych przekładów jest potrzeba głębszego i bardziej rzetelnego zapoznania się z teorią i historią muzyki antyku i średniowiecza, wyraźnie deprecjonowaną w polskim szkolnictwie przez kilka ostatnich pokoleń.
Do tej pory przekładami i komentowaniem dzieł greckich i łacińskich muzykolodzy prawie w ogóle się nie zajmowali. Jeżeli mamy kilka ważnych tekstów oddanych w języku ojczystym, zawdzięczamy je przede wszystkim filologom klasycznym.
Obecnie lista dokonanych przekładów prezentuje się następująco:
1. VIII księga Polityki Arystotelesa, przekł. L. Piotrowicz, Warszawa 2012, s. 214-226;
2. O muzyce Teofrasta, w: Teofrast, O muzyce, w: Teofrast, Pisma filozoficzne i wybrane pisma przyrodnicze, przekł. D. Gromska, J. Schnayder, Kraków 1963, s. 331-337.
3. XI i XIX rozdział Zagadnień przyrodniczych (Problemata) Pseudo-Arystotelesa, w: Arystoteles, Zagadnienia przyrodnicze (księga XI O głosach i księga XIX O harmonii), przekł. L. Regner, w: Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 4, Warszawa 2003, s. 572-587 i 618-632.
4. O głosach (De audibilibus) Pseudo-Arystotelesa, w: Arystoteles, O głosach, przekł. L. Regner, w: Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 4, Warszawa 2003, s. 295-312.
5. O muzyce Filodemosa z Gadary, w: Filodemos, O muzyce, O utworach poetyckich, Epigramy, przekł. K. Bartol, Warszawa 2002.
6. O muzyce Pseudo-Plutarcha, przekł. K. Bartol, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992.
7. XIV księga Uczty mędrców Atenajosa, w: Atenajos, Uczta mędrców, przekł. K. Bartol, J. Danielewicz, Poznań 2010.
8. Księga o dniu narodzin Censorynusa, Censorini Liber de die natali ad Quintum Caerellium, przekł. B. J. Kołoczek, Poznań 2014.
9. O muzyce św. Augustyna, przekł. L. Witkowski, Lublin 1999.
10. Kasjodor, Institutiones musicae. Zasady muzyki, przekł. L. Dyka, Wydawnictwo UR, Rzeszów 2015.
11. Arystoksenos z Tarentu, Harmonika, przekł. A. Maciejewska, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2015.
12. Gaudencjusz, Harmonica introductio. Wprowadzenie do harmoniki, przekł. L. Dyka, Wydawnictwo UR, Rzeszów 2022.
Wiele spośród powyższych dzieł zawierają problematykę związaną częściowo z teorią muzyki, a częściowo z filozofią. Niektóre z nich są dziełami literatury pięknej a nie naukowej.
Na przekład czekają ciągle ścisłe traktaty muzyczne (do nich można już zaliczyć 3 ostatnie).
W najbliższej i dalszej perspektywie są przekłady takich teoretyków greckich jak: Pseudo-Euklides, Teon ze Smyrny, Nikomachos, Ptolemeusz, Porfiriusz, Kleonides, Arystydes Kwintylian, Bakchius, Alypiusz czy anonimowy tekst Bellermanna. oraz łacińskich: Marcjana Kapelli, Boecjusza, Izydora z Sewilli czy Aureliana z Réôme.
Kolejne tomy rozpoczętej serii wydawniczej Musica Antiqua et Medii Aevii mają obejmować przekłady tekstów wyżej wymienionych autorów bez względu na chronologię czy język.
Opracowania poszczególnych tomów mają pewne przyjęte już kryteria metodologiczne. Polegają one na synoptycznym zestawieniu tekstu oryginalnego z tłumaczonym. Dalej, komentarz prowadzony jest zdanie po zdaniu, co ewokuje konieczność zastosowania ścisłej numeracji zdań. Wreszcie tam, gdzie jest to potrzebne, jest dokonywany komentarz językoznawczy, zawierający analizę gramatyczną i składniową poszczególnych zdań lub ich części, a nadto objaśnienia natury semantycznej i etymologicznej tych terminów, które zdaniem autora tego wymagają. W związku z takim opracowaniem treści wstęp ogólny ogranicza się do podstawowych ogólnych informacji.
Uzupełnienie całości stanowi słownik terminów występujących w tekście oryginalnym. Słówka podawane są w porządku alfabetycznym w formie użytej, a nie podstawowej. Dopiero w dalszej kolejności zamieszcza się: formy podstawowe, kod gramatyczny, znaczenie polskie oraz lokalizację w tekście. W przypadku tekstów o niewielkiej objętości w słowniku zamieszcza się każde słówko, w przypadku tekstów obszernych – wybrane.
Ufam, że dokonane przekłady z komentarzem wypełnią brakujące luki w dziedzinie poznawania teorii muzyki czasów odległych, mających jednak wielki wpływ na rozumienie całej muzyki późniejszej i obecnej.